مدیریت نوآوری نشریه علمی - پژوهشی مدیریت نوآوری سال پنجم شماره 1 بهار 1395 صفحه 1-28 بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشه صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 2 مرتضی مرادی 1* رابعه زندیپاک تاریخ دریافت: 1394/11/04 تاریخ پذیرش: 1395/02/18 1 چکیده در دنیای رقابتی امروز خوشهبندی صنعتی یکی از رویکردهایی است که در کنار رقابت واحدهای کوچک و متوسط افزایش همکاری و استفاده از دانش و نوآوری را مورد تأکید و توجه بسیاری قرار میدهد. هدف از پژوهش حاضر بررسی عملکرد نوآوری با نقش میانجیگری مدیریت دانش در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشۀ صنعتی در مقایسه با شرکتهایی است که تشکیل خوشه ندادهاند. شرکتهای انتخاب شده تولید کنندۀ قطعات الستیکی در استان همدان بودند. پژوهش از لحاظ هدف کاربردی از لحاظ ماهیت و روش توصیفی- پیمایشی از نوع همبستگی است. برای جمعآوری اطالعات میدانی از پرسشنامۀ استاندارد مطابق با طیف لیکرت استفاده شد. پایایی پرسشنامه بر اساس آلفای کرونباخ و روایی سازه از طریق تحلیل عاملی تأییدی مورد سنجش قرار گرفت. جامعۀ آماری پژوهش کارکنان خوشۀ صنعتی قطعات الستیکی رزن )430 نفر( و کارکنان 16 شرکت تولیدی قطعات الستیکی استان که تشکیل خوشه ندادهاند) 287 نفر( بودند. حجم نمونه بر اساس جدول مورگان در گروه اول شرکتها 205 نفر و در گروه دوم 165 نفر تعیین شد. در تحلیل یافتهها از آزمونهای معادالت ساختاری و دو نمونهای و لوین استفاده شد. نتایج نشان داد که شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه نسبت به شرکتهایی که تشکیل خوشه ندادهاند از لحاظ عملکرد نوآوری و مدیریت دانش از وضعیت بهتری برخوردارند. در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه میزان تأثیر خوشۀ صنعتی بر مدیریت دانش 0/83 خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری 0/49 و مدیریت دانش بر عملکرد نوآوری 0/28 بوده است که معنادار است. در شرکتهایی که تشکیل خوشه ندادهاند میزان تأثیر خوشۀ صنعتی بر مدیریت دانش 0/32 و معنادار و دو مورد دیگر غیرمعنادار بود. سطح معناداری در آزمون تی دو نمونهای نیز نشان از تفاوت معنادار بین این دو گروه بود. واژگان کلیدی: خوشۀ صنعتی مدیریت دانش عملکرد نوآوری خوشه. 1*- عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور / نویسنده مسوول مکاتبات Morteza_Moradi@pnu.ac.ir 2- دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت MBA دانشگاه پیام نور.
1- مقدمه فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 امروزه در اکثر کشورهای جهان صنایع کوچک و متوسط از جنبههای مختلف اقتصادی اجتماعی تولید صنعتی و ارائة خدمات در حال نقشآفرینی هستند. همچنین در کشورهای در حال توسعه صنایع کوچک و متوسط عامل راهبردی برای توسعة اقتصادی اشتغالزایی و رقابتپذیری صنایع محسوب میشوند و این صنایع تأمینکنندگان اصلی اشتغال جدید مهد تحول و نوآوری و پیشرو در ابداع فناوریهای جدید هستند. گسترش صنایع کوچک و متوسط در اقتصاد کشورها نقش بسزایی دارد )بیک زاد و تیرانداز 1388 ( بهطوری که توسعة صنایع کوچک از طریق رویکرد خوشهای نقش محوری و بارزی در سیاستهای اقتصادی و صنعتی کشورهای توسعهیافته ایفا میکند 2013( Srivastava,.)Moarrefi, et al., 2013()Gnyawali & اگر رویکردهای گذشته تمرکز بیشتری بر اقتصاد کالن داشتهاند اینک کسبوکارهای خرد احساس مسئولیت بیشتری نسبت به توسعة صنعتی بهعنوان بستر اولیة صنعت برعهده دارند )2010.)Phelps, یکی از روشهای افزایش توان رقابتی کسبوکارهای کوچک تشکیل خوشههای صنعتی است. در رویکرد خوشهای افزایش همکاری در کنار رقابت واحدهای کوچک و متوسط بهبود ارتباطات شبکهای تأکید بر حمایتهای غیرمستقیم در مقابل پرداخت یارانه مستقیم ترکیب رقابت و همکاری بهمنظور تقویت دانش و نوآوری ارتقاء سطح همکاری واحدهای کوچک و بزرگ و تقویت مثلث همکاریهای شبکهها )اعم از تأمین تولید و یا توزیع( دولت )نهادها و سازمانهای حمایتی( و دانشگاهها مورد تأکید و توجه بیشتری قرار میگیرد )2013 al.,.)casanueva, et هر چه نگاه به حل مسائل از سطح بینالمللی و ملی به سمت منطقهای و محلی مبتنی بر قابلیتهای پویای سیستمهای اجتماعی شکلیافته بر پایة فرآیندهای طبیعی پیش میرود توجه به کسبوکار خرد در قالب شبکههای ارتباطی بین فعاالن یک بخش اقتصادی در قالب خوشههای صنعتی اهمیت ویژهای پیدا میکند )2013 Srivastava,.)Gnyawali & امروزه خوشة صنعتی از اصطالحات و مفاهیم نو در ادبیات اقتصاد منطقهای و اقتصاد صنعتی به شمار میآید. در میان مجموعه دانشهای مطالعات منطقهای دانش خوشهها نوآوری جدیدی است که نوآوریهای جدید بیشتری را نیز بهدنبال خواهد داشت. در محیط پویا و رقابتی امروز خوشهها بهشدت به افزایش توانمندیهای نوآوری خود نیازمندند و این مهم تنها در سایة توجه به منبع ارزشمند دانش و قابلیت خلق و بهکارگیری آن حاصل میگردد. نوآوری خوشه بدون وجود مدیریت دانش مشارکتی و پویا ظهور پیدا نخواهد کرد و بههمین دلیل نقش وجود مدیریت دانش اهمیت بسیار زیادی برای خوشهها پیدا کرده است.)Lai, et al., 2014( 2
بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 3 در دهههای گذشته تحقیقات زیادی بهدنبال بررسی رابطة بین خوشة صنعتی مدیریت دانش و نوآوری بودهاند زیرا اعتقاد بر آن است که تشکیل خوشة صنعتی باعث کاهش هزینهها میشود و راحتتر میتوان نیروی کار حرفهای دانش و... را کسب کرد و باعث افزایش توان رقابتی سازمان شد )2014 al.,.)lai, et با وجود اینکه در حوزۀ نظری مطالب زیادی در این مورد نگاشته شده و تحقیقاتی نیز صورت گرفته است اما همچنان این پرسش باقی است که آیا در عمل شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشة صنعتی توانستهاند از این مزیت در عمل بهرهبرداری کنند یا خیر بهمنظور پاسخ به این پرسش شرکتهای فعال در حوزۀ قطعات الستیکی در شهرستان رزن که تشکیل خوشة صنعتی داده بودند بهعنوان جامعة هدف مورد بررسی قرار گرفتند تا عالوه بر اینکه مشخص شود آیا خوشة صنعتی بر مدیریت دانش و عملکرد نوآوری- آنطور که در تحقیقات پیشین خارجی به آن اشاره شده است- اثرگذار هست یا خیر نتایج این بررسی با شرکتهایی که تشکیل خوشه ندادهاند مقایسه گردد. با توجه به آنچه گفته شد امروزه به تشکیل خوشههای صنعتی در محافل مدیریتی و اقتصادی توجه ویژهای میشود زیرا تشکیل این خوشهها باعث ارتباط و همکاری شرکتهای حاضر در خوشه میگردد و توان رقابتپذیری آنها را افزایش میدهد. پژوهش حاضر نقش خوشههای صنعتی در مدیریت دانش و عملکرد نوآوری را مورد بررسی قرار میدهد زیرا اعتقاد بر آن است که تسهیم دانش و همچنین نوآوری میتواند از طریق تشکیل خوشه تسهیل شود. در مجموع باید گفت که پژوهش حاضر به دنبال مقایسة مدیریت دانش و عملکرد نوآوری در شرکتهای دارای خوشة صنعتی و فاقد خوشة صنعتی است تا از این طریق به درك بهتر نقش خوشة صنعتی در این زمینه کمک کند. در ادامه جهت آشنایی بیشتر با خوشة صنعتی و تحقیقات انجام شده در این زمینه ادبیات موضوع و پیشینة پژوهش مطرح میشود سپس به روش انجام پژوهش اشاره خواهد شد و پس از آن بر اساس تحلیل دادهها و نتایج استخراج شده از دادههای کم ی فرضیههای پژوهش مورد تحلیل قرار خواهد گرفت و در انتها جمعبندی پژوهش ارائه خواهد شد. 2- مبانی نظری پژوهش 1-2- خوشۀ صنعتی خوشة صنعتي براي اولین بار از سوی اقتصاددان انگلیسی آلفرد مارشال در سال 1890 مطرح شد )داداش پور 1388(. سپس پورتر استاد بازرگانی دانشگاه هاروارد در سال 1990 اصطالح خوشة صنعتی
فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 و در سال 1998 اصطالح خوشه منطقهای را مطرح نمود. پورتر نامآورترین چهرۀ علمی در زمینة خوشههای صنعتی است )2014 al.,.)lai, et وی نحوۀ قرار گرفتن بنگاههای اقتصادی در طول و عرض یکدیگر و ارتباط عمودی و افقی بین آنها در کنار نحوۀ تعامل با نهادهای مل ی و محلی و تمامی عوامل درگیر در فرآیند تولید را در قالب خوشه بیان کرد )رحمانی 1393(. بهطور کلی مفهوم خوشة صنعتی بهعلت نوظهوری و عدم استحکام کافی در نظریهپردازی هنوز دارای ابهاماتی در تعریف و کاربرد است. با این حال در ادامه تعاریف متفاوت خوشة صنعتی از دیدگاههای مختلف ارائه میشود تا بتوان به یک تعریف قابل قبول دست پیدا کرد. به اعتقاد پورتر )1990( خوشة صنعتی عبارت است از گروهی از شرکتهای دارای پیوندهای عمودی قوی و مستقر در یک منطقه که از لحاظ جغرافیایی لزوما به یکدیگر نزدیک نیستند )1990.)Porter, در تعریف دوم و جدیدتر پورتر خوشه عبارت است از تمرکز جغرافیایی نهادها و شرکتهای مرتبط با یکدیگر در یک حوزۀ ویژه )1998.)Porter, مارشال نیز بنگاههای محلی را «نواحی صنعتی» یا «صنایع محلی» نام نهاده است. با اینکه وی خوشه را تعریف نکرد اما امروزه چنین استنباط میشود که در واقع منظور وی یک خوشه با تقسیم کار عمیق بین بنگاههاست )2013 al.,.)li, et سازمان جهانی یونیدو خوشة صنعتی را این گونه تعریف میکند: «خوشه بیانگر تمرکز حوزهای و جغرافیایی صنایعی است که مجموعهای از محصوالت مکمل یا مرتبط را تولید میکنند و به فروش میرسانند و همچنین با چالشها و فرصتهای مشترکی روبهرو هستند» )2013 al.,.)moarrefi, et همچنین از دیدگاه سازمان توسعة صنعتی ملل متحد خوشة صنعتی عبارت است از تمرکز جغرافیایی و بخشی از فعالیتهای تولیدی که طیفی از محصوالت مرتبط و مکمل را تولید میکنند و به فروش میرسانند. بنابراین این فعالیتهای تولیدی مشکالت و فرصتهای مشترك دارند که به ایجاد صرفههای اقتصادی از قبیل ضرورت شکلگیری عرضة تخصصی مواد خام و قطعات یا رشد حجم عظیمی از نیروی کار متخصص در یک بخش تولیدی خاص منجر میشود و توسعة خدمات تخصصی فنی مدیریتی و مالی را تسریع میبخشد )2013 Srivastava,.)Gnyawali & همچنین میتوان خوشة صنعتی را تمرکز پیوندیافتة بنگاههای اقتصادی کوچک و متوسط با پیشینه تاریخی مشترك در یک فضای جغرافیایی دانست که با ارتقاء ظرفیتهای نوآوری یادگیری و دانش برای استفادۀ بهینه از منابع و دستیابی به مزایای گوناگون به همکاری و رقابت میپردازند )2013 al.,.)moarrefi, et 4 با توجه به تعریفهای ارائهشده و تعریفهای دیگر نقاط مشترك در این تعریفها را میتوان به
بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 5 این صورت دستهبندی کرد: )1( تمرکز در یک منطقة جغرافیایی )2( کارایی جمعی و بهرهبرداری از صرفههای اقتصادی بیرونی )3( وجود ارتباط درون بنگاهی و درون صنعتی بین بنگاههای عضو )4( در طول هم قرار گرفتن بنگاهها در درون خوشه )ارتباطات عمودی( )5( وجود سازمانهای غیرتجاری در کنار بنگاههای تجاری در درون یک خوشه )6( همکاری بین بنگاهها و انجام اقدامات مشترك و جمعی )7( وجود رقابت بین اعضا )8( همرشته بودن بنگاهها در یک شاخه یا دستة صنعتی ویژه )تشکیل زنجیره ارزش( )9( وجود تهدیدها و فرصتهای مشترك برای بنگاههای درون خوشه )10( پیدایش خدمات تخصصی فنی مدیریتی و مالی در خوشه )11( وابستگی به یک منطقة ویژه جغرافیایی- اقتصادی )دلانگیزان 1385(. با توجه به نکات یادشده میتوان تعریف کاملی به شکل زیر برای یک خوشة صنعتی ارائه داد: «خوشة صنعتی مجموعهای از بنگاههای تجاری و غیرتجاری متمرکز در یک مکان جغرافیایی در یک منطقه اقتصادی را شامل میشود که برای تولید یک یا چند محصول نهایی مشابه و مرتبط برای کسب صرفههای اقتصادی بیرونی با یکدیگر ارتباطات عمودی و افقی برقرار نمایند و ضمن رقابت با یکدیگر در بسیاری از موارد همکاری جمعی و اقدامات مشترك داشته باشند. ارتباط درونی این بنگاهها کاهشدهندۀ هزینهها و تسهیلکنندۀ دسترسی به نهادهها دانش و فناوری تولید بازارهای فروش و تأمین نیازهای مشتری خواهد بود» 2014( al.,.)li, et al., 2013()Lai, et 2-2- خوشۀ صنعتی و مدیریت دانش مدیریت دانش مفهوم جدیدي نیست و سابقة آن به تاریخ مشاغل ارتباط دارد )2011 Angel, )Carolina & 2012( al.,.)hsieh, et میتوانادعانمودکهردپايمنشأوتکاملپدیدهمدیریتدانشدرمحافلعلمی بههزارۀ سوم قبل از میالد باز میگردد )2011 Afsharnejhad,.)Lin, et al., 2012()Kheyrandish & صاحبنظران این حوزه تعریفهای گوناگونی از مدیریت دانش ارائه دادهاند: مدیریت دانش فرآیند کشف کسب و توسعه و ایجاد نگهداری ارزیابی و بهکارگیری دانش مناسب در زمان مناسب توسط فرد مناسب در سازمان است که از طریق ایجاد پیوند میان منابع انسانی فناوری اطالعات و ارتباطات و ایجاد ساختاری مناسب برای دستیابی به اهداف سازمانی صورت میپذیرد )2012 Dictionary,.)Cambridge مدیریت دانش یک مدل تجاری میانرشتهای است که با همة جوانب دانش شامل خلق کدگذاری تسهیم و استفاده از دانش برای ارتقاء یادگیری و نوآوری در بافت شرکت سر و کار دارد. مدیریت دانش هم با ابزارهای فناوری و هم با روشهای جاری سازمانی شامل تولید دانش جدید کسب دانش با ارزش از
فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 منابع خارجی استفاده از این دانش در تصمیمگیری وارد کردن دانش در فرآیندها محصوالت و خدمات کدگذاری اطالعات در اسناد و مدارك نرم افزارها و پایگاه دادهها تسهیل رشد دانش انتقال دانش به سایر بخشهای سازمان و در نهایت اندازهگیری داراییهای دانشی و اثرگذاری مدیریت دانش سروکار دارد.)Leonard, 1990( امروزه باید به سوی دورهای حرکت کرد که مزیت رقابتی نه فقط از طریق دستیابی به اطالعات بلکه مهمتر از آن از طریق ایجاد دانش جدید حاصل شود )جامیپور و شرکت 1394(. یکی از مباحث اصلی در مطالعات خوشههای صنعتی تأثیر درهمتنیدگی بنگاهها از طریق روابط عمودی و افقی بر یادگیری و نوآوری است )داداشپور 1388(. هوین )2002( معتقد است در صورتی که تأمینکنندگان و خریداران در کنار هم قرار گیرند شبکة صنعتی همپیوند آسانتر اتفاق میافتد در نتیجه هنگامیکه بنگاهها در یک منطقه برای اطالعات خدمات تخصصی قطعات تأمین نیروی کار فناوری و فروش با یکدیگر پیوند میخورند رقابتیتر یادگیرندهتر و نوآورتر از بنگاههایی هستند که جدا از هم عمل میکنند )2002.)Hoen, با توجه به تأثیر خوشههای صنعتی برای موفقیت خوشهها شرکتها باید شبکهای از تسهیم دانش و تبادالت اطالعاتی تشکیل دهند. در اقتصاد دانش تبادالت اطالعات و دانش در شرکتهای خوشهای باعث تقویت قابلیتهای شرکتها و تولید دانش جدید میگردد )2016 al.,.)turina, et بنابراین در اساس خوشهسازی یعنی چشمانداز و ارزشهای مشترك بین بنگاهها تجمع فیزیکی بنگاهها به تنهایی کافی نیست و باید دارای روابط ارزشآفرین و انسجامزا باشند. بنیادیترین ارزش در خوشهسازی سرریز دانش است. به عبارت دیگر ایجاد اقتصاد دانشبنیان متکی بر ایجاد خوشههای دانشبنیان میباشد.)Turina, et al., 2016( 3-2- خوشۀ صنعتی و عملکرد نوآوری طی پنجاه سال گذشته عالقه به نوآوری به زمینة تحقیقاتی تبدیل شده است )2013 Zenger,.)Felin & نوآوري یکي از ابزارهاي اساسي راهبردهای رشد و توسعه بهمنظور ورود به بازارهاي جدید است که سهم بازار موجود را افزایش میدهد و شرکت را براي رویارویي با یک موقعیت رقابتي آماده ميسازد )2012 al.,.)jimenez & Valle, 2011()Hsieh, et نوآوری هر نوع تفکر رفتار یا چیزی است که بهطور کیفی نسبت به اشکال موجود جدید میباشد )2012 al.,.)vanhaverbeke, et بعضی از نوآوریها در محصوالت خدمات فناوری و روشهای مدیریتی ظاهر میشوند )2011 al.,.)senobar, et از طرف 6 دیگر یکی از ویژگیهای عمدۀ بازارهای مصرفی امروزی وجود تنوع نسبتا باال در محصوالت و خدمات
بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 7 است. ساختار صنعتی مبتنی بر تولید انبوه )فوردیسم( فاقد انعطاف الزم برای هماهنگی با سلیقههای خاص مشتریان است اما بنگاههای کوچک و متوسط به علت توجه ویژه به نیازهای مشتریان توانستهاند با نوآوریهای متنوع پاسخگوی سلیقههای خاص مشتریان باشند )2009 Ferreira,.)Marques & از آنجا که یکي از مزیتهاي صنایع کوچک و متوسط تولید نوآوري و نرخ باالي آن در این شرکتها است باید نسبت به توسعة نوآوري همت گمارد. از طرفي نوآوريهایي که به کارآفریني ختم ميشوند نرخ بسیار باالیي را در صنایع کوچک و متوسط داشته و در این زمینه بسیار فعالتر از صنایع بزرگ و مادر بودهاند. سازمانهاي تحقیقاتي بهواسطة دارا بودن امکانات مناسب ميتوانند در این راستا گام بردارند و از ایدۀ خوشههاي صنعتي حمایت نمایند زیرا خوشهها بهعنوان بازار مناسبي براي این مراکز به حساب ميآیند. این مرکز با تولید دانش فنی بهنحوي که امکان بهرهور بودن و تولید صنعتي را داشته باشد امکان کارآفریني را افزایش میدهد و روند اشتغالزایي خوشه نیز افزایش ميیابد. از طرفي بهاین وسیله سطح دانش خوشه ترقي پیدا میکند و بهتدریج به بلوغ فکري میرسد زیرا استفاده از نوآوري و دانش فني جدید معلومات باالیي را طلب ميکند )1998.)Porter, رقابت در خوشهها تخصصی شدن کارآیی و نوآوری را سرعت میبخشد و موتور مهمی برای رشد و تغییر و پویایی در خوشههای صنعتی است )2000.)Baptista, در عصر حاضر برای بقا و پیشرفت و حتی حفظ وضع موجود باید جریان دانش و نوآوری در خوشهها را تداوم بخشید تا از رکود و نابودی آن جلوگیری شود. تغییرات بسیار پرشتاب در نیازهای فناوری از یکسو و بایستگی تغییرات پرشتاب در محصوالت و فرآیندها از سوی دیگر شرایطی را بهوجود آورده است که نوآوری بهعنوان مهمترین عامل رقابتپذیری خوشه مطرح شده است. نوآوری در خوشه باعث افزایش رشد اقتصادی میشود بهرهوری را باال میبرد و باعث بهوجود آمدن فناوری کاالها و خدمات جدید میگردد. از این رو توجه به نوآوری و دانش در خوشهها امری بدیهی است )2014 al.,.)lai, et میتوان گفت خوشههای موفق خوشههایی هستند که مدیران کارشناسان و کارکنان آنها بر اساس راهبرد خوشة همواره در یک رقابت پویا به دنبال نوآوري و خالقیت هستند و اندیشیدن در آن خوشه به صورت فرهنگ و وظیفه تلقی میشود. بنابراین با نهادینه شدن خالقیت و نوآوري و تولید تفکر و نواندیشی یک خوشه تبدیل به یک نهاد خالق و نوآور میشود و این امر سبب ایجاد تفکر جمعی در خوشه و در نتیجه موجب تالش خوشه در راستاي نیل به هدفهاي خوشه میگردد )2013 Srivastava,.)Gnyawali & بنگاههایی که درون خوشهها فعالیت میکنند معموال با شفافیت و سرعت بیشتری قادر به شناسایی نیازهای
خریداران هستند. اعضای خوشه بهطور مداوم و در اسرع وقت در مورد فناوریهای کاملتر قطعات و ماشینآالت موجود مفاهیم خدماتی و بازاریابی و مواردی از این قبیل مطالب فراوانی یاد میگیرند که این یادگیری سریع در نتیجة روابط مداوم با سایر اعضاء خوشه سهولت بازرسی و مشاهدۀ سایر بنگاهها و تماس چهرهبهچهره دائمی میسر میشود اما یک بنگاه منفرد باید هزینههای بیشتر و موانع سختتری را تحمل کند تا به اطالعاتی مشابه دست یابد و بههمین دلیل نیازی فزاینده برای تخصیص منابعی احساس میکند که برای تولید دانش مزبور در درون بنگاه خود الزم دارد )2014 al.,.)lai, et نوآوری سازمانی بدون وجود مدیریت دانش مشارکتی و پویا ظهور پیدا نخواهد کرد و بههمین دلیل نقش وجود مدیریت دانش اهمیت بسیار زیادی برای خوشهها پیدا کرده است )2015 al.,.)turina, et al., 2016()Putri, et در حقیقت نوآوري ميتواند تأثیرات مثبت و قابل توجهي را بر عملکرد خوشهها در زمینههاي فروش سهم بازار سودآوري بهرهوري و کارآیي داشته باشد )2014 Sun,.)Mayangsari, et al., 2015()Nie & بنابراین میتوان بیان نمود که تشکیل خوشه گامی در جهت نوآوری بیشتر در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشة صنعتی است. 4-2- مدیریت دانش و عملکرد نوآوری فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 چالش اصلی در حوزۀ نوآوری این است که چگونه میتوان آن را بهوجود آورد و بهبود بخشید. با ظهور مدیریت دانش و سرمایة معنوی بهعنوان یک رشته سازۀ جدیدی برای خلق و بهبود نوآوری )تولید محصول رویهها و فرآیندها( حاصل شده است. نکتهای که وجود دارد این است که سازمانها بهتنهایی نمیتوانند در دانشآفرینی فعالیت نمایند بلکه در تعامل اعضای آنهاست که دانشآفرینی اتفاق میافتد )2004 Sharma,.)Gupta & واضح است که عملکرد مدیریت دانش بهویژه توزیع دانش بر نوآوری و موفقیت مالی سازمان اثرگذار است. بسیاری از مطالعات نوآوری نشان داده است که با یکپارچهسازی دانش درونسازمانی و برونسازمانی نوآوری بهبود مییابد. مولینا- مورالس )2005( معتقدند یادگیری سازمانی مستمر کارآیی و اثربخشی نوآوریها را بهبود خواهد داد )2005.)Molina-Morales, چانگ و چونگ )2011( بیان میکنند که کسب دانش جدید و یکپارچهسازی دانش موجود با دانش جدید باعث نوآوری در محصوالت میشود )2011 Chuang,.)Chang & گرانت )1996( عنوان میکند که یکی از راههای ارتقاء نوآوری مستمر توانایی شرکتها در شکلدهی مجدد دانش سازمانی است )1996.)Grant, از دیگر نقشهای مدیریت دانش در فرآیند نوآوری میتوان به تسهیل همکاری بین مرزهای وظیفهای 8 سازمان کمک به ایجاد قابلیت توانمندی و همچنین کاهش پیچیدگی در فرآیند نوآوری اشاره کرد.
بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 9 شاید بتوان گفت که مهمترین حوزۀ تحقیقاتی برای ارتباطدهی نوآوری و مدیریت دانش هماهنگی میان وظیفهای باشد یعنی استفاده از تیمها و شبکهها برای تسهیل نوآوری. در پژوهش گریفین و هوسر )2000( یکپارچگی بین تحقیقوتوسعه و بازاریابی مورد بررسی قرار گرفت تا از نتایج حاصل وضعیت نوآوری محصوالت مشخص شود. بر اساس مطالعات هنارد و کاپون )2000( در مورد تأثیر مدیریت دانش بر نوآوری دو جنبه از آن یعنی یکپارچگی میان وظیفهای و ارتباطات میان وظیفهای در حوزۀ مدیریت دانش بهعنوان عوامل اثرگذار بر نوآوری شناخته شدند. برای اینکه نوآوری حاصل شود مدیران نیاز دارند دانش نیروهای داخلی و خارجی را در اختیار داشته باشند. از طرفی باید دانش در سرتاسر سازمان توزیع شود توزیع بهتر دانش احتمال ظهور نوآوری را افزایش خواهد داد )2000 Kapoone,.)Henard & با کاربرد مو ثر دانش افراد ممکن است کمتر دچار اشتباه شوند یا کارآیی خود را بهبود و دوبارهکاری یا کار اضافی را کاهش دهند و در نهایت قادر به ایجاد فرآیندها یا نظامهای مدیریتی نوآورانهتر گردند. دانش بهعنوان مهمترین عامل رقابت مطرح شده و در کنار آن نوآوری نیز بهعنوان مهمترین عامل جهت بقاء شرکتها شناخته شده است. در ادبیات مرتبط با نوآوری دانش یکی از مهمترین اجزای فرآیند خلق نوآوری شناخته میشود و اهمیت مدیریت دانش و رابطة آن با نوآوری بهطور گسترده تأیید شده است. مدیریت مو ثر دانش ارتباطات دانشی را آسان میکند نیازهای جریان نوآوری را تغییر میدهد و از طریق توسعة بینشها و تواناییهای جدید موجب افزایش عملکردهای نوآورانه میشود. پس توانایی مدیریت دانش یک نقش محوری در حمایت از نوآوریها و پرورش دادن آنها دارد. بههمین دلیل مدیریت دانش برای تشویق نوآوری ضروری میباشد. اولین وظیفة شرکتهای نوآور ترکیب مجدد دانش و منابع موجود و کشف دانش جدید است. استخراج و بهرهبرداری از دانش میتواند باعث نوآوری در شرکتها و رسیدن به مزیت رقابتی در آنها شود )وظیفه و توکلی 1394(. تحقیقات مختلف نیز روابط یادشده را تأیید کردهاند. یانگ )2005( به این نتیجه رسید که یکپارچهسازی دانش و نوآوری دانش عملکرد را در مورد محصوالت جدید افزایش میدهد )2005.)Yang, بروکمن و مرگان )2003( معتقدند مدیریت دانش میتواند عملکرد و نوآوری را در محصوالت جدید ارتقا بخشد )2003 Morgan,.)Brockman & با مراجعه به نظریات گلوت و تزیوسکی )2004( میتوان دریافت که بین رویکرد انسانی مدیریت دانش و نوآوری رابطة قوی و مثبتی وجود دارد ولی بین مدیریت دانش مبتنی بر فناوری اطالعات و نوآوری رابطة مثبتی وجود ندارد )2004 Terziovski,.)Gloet & گیلبرت و
کاردی )1996( به این نتیجه رسیدند که کاربرد مدیریت دانش نوآوری را در سازمانها تشویق مینماید )1996 Cordey-Hayes,.)Gilbert & لین و لی )2005( نوآوری و مدیریت دانش را از جنبة کسبوکار مورد بررسی قرار دادند و به تأثیر مثبت کاربرد مدیریت دانش بر نوآوری پی بردند )2005 Lee,.)Lin & همچنین در بسیاری از مطالعات رابطة مثبت بین انتقال دانش با نوآوری نیز ثابت شده است و پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که انتقال دانش میتواند در نوآوری تأثیر بسیاری داشته باشد) 2003 al., )Cavusgil et فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 )2002 al.,.)liebowitz, 2002()Nah, et پراجوگو و همکاران )2004( تصدیق کردند که مدیریت دانش تأثیر قابل توجه مثبتی بر نوآوری محصول و نوآوری فرآیند دارد )2004 al.,.)prajogo, et جنبة دیگر رابطه بین مدیریت دانش و نوآوری تأثیر مدیریت دانش بر انواع مختلف نوآوری است. به اعتقاد داروچ و مک نافتون )2002( انواع مختلف نوآوری نیازمند راهبردهای مختلف مدیریت دانش میباشد 2013( Voola,.)Connell & بنابراین میتوان گفت مدیریت دانش در سازمان از الزامات اساسی فرآیند نوآوري محسوب میشود و استفاده از نوآوري و دانش فني جدید معلومات باالیي را طلب ميکند )2014 al.,.)lai, et دانش الزم برای فعالیتهای نوآورانة شرکتها روز بهروز پیچیدهتر میشود و حتی شرکتهای بزرگ نیز با کمبودهای آن روبهرو هستند. با توجه به منابع محدود شرکتها بهدنبال همکاری با شرکتهای دیگر برای کسب دانش و منابع میباشند و بهمنظور ارتقاء عملکرد نوآوری در یادگیری متقابل سازمانی شرکت مینمایند )اسدپور و کارگر 1394(. مدیریت دانش قادر است قابلیتهاي خوشه را در کاهش دوبارهکاري واکنش سریع به تغییر خلق ایدههاي جدید و نوآوري بهبود بخشد. از این رو با مشارکت بخشهای مختلف خوشه در فرآیندهای نوآوری و مدیریت دانش میتوان گامهای مو ثری در انتقال صحیح و بهموقع دانش به کارکنان و مدیران از لحاظ توسعة خوشه برداشت 2014( al.,.)lai, et از طرفی فعالیتهای نوآورانه یک محیط تبادلی برای دانش ایجاد مینماید. همانطور که نوآوری برای توسعة محصول تبادل اعضا و تعامالت را تقویت میکند به نوبة خود باعث تقاضای بیشتر دانش میگردد و با توسعة دانشهای متفاوت منجر به ایجاد یک دانش یکپارچه میشود. بنابراین مدیریت دانش و فعالیتهای نوآورانه باعث ایجاد اشتراکات میگردند )یزدانی و همکاران 1394(. با توجه به مطالب یادشده باید گفت دانش ابزار قدرتمندی است که میتواند تغییرات را در جهان 10 بهوجود آورد و نوآوریها را ممکن سازد.
3- پیشینه پژوهش تورینا و همکاران )2016( در پژوهشی به بررسی خوشة صنعتی شکلگرفته از محصوالت کشاورزی در مرکز ایتالیا پرداختند. نتایج پژوهش آنها بیانگر این واقعیت است که عملکرد توابع آماد و پشتیبانی باعث توسعة و رشد خوشة صنعتی به ویژه خوشة صنعتی محصوالت کشاورزی در مرکز ایتالیا شده است 2016( al.,.)turina, et ساراچ )2015( با بررسی روابط و ارتباطات یک خوشة صنعتی در درون و بیرون صنعت به این نتیجه رسید که خوشههای صنعتی تنها باعث تقویت روابط و سازماندهی منابع نمیگردد بلکه منجر به جذب استعدادهای منطقه نیز میشود )2015a.)Sarach, ساراچ )2015( نشان داد که خوشههای صنعتی با ارزش بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 11 نهادن به نیروی کار محلی خود بخشی از میراث فرهنگی یک کشور میباشد و همچنین خوشههای صنعتی مهد پرورش فرهنگ کارآفرینی هستند و باعث جذب استعدادهای محلی شدهاند )2015b.)Sarach, پوتری و همکاران )2015( راهبرد توسعة خوشة صنعتی منطقه ساحلی کشت بانیووانگی را مورد بررسی قرار دادند. آنها در پژوهش خود ضمن در نظر گرفتن و معرفی خوشة صنعتی بهعنوان یک راهبرد توسعة منطقهای به بررسی این راهبرد در منطقة ساحلی کشت بانیووانگی و توسعة آن پرداختند 2015( al.,.)putri, et مایانگ و همکاران )2015( به تجزیهوتحلیل خوشة صنعتی بهعنوان یک نظام کارآفرینی در منطقه پرداختند. آنها به این نتیجه دست یافتند که خوشة صنعتی مهد پرورش فرهنگ کارآفرینی و جذب استعدادهای منطقهای و محلی است )2015 al.,.)mayangsari, et الی و همکاران )2014( تأثیرات خوشة صنعت و مدیریت دانش بر عملکرد نوآوری را بررسی کردند و نشان دادند که منابع و روابط خوشة صنعتی مدیریت دانش و عملکرد نوآوری را تحت تأثیر قرار میدهند.)Lai, et al., 2014( نای و سان )2014( به بررسی متغیر هزینه در خوشة صنعتی پرداختند. در واقع آنها هزینههای تولید و شکلگیری خوشة صنعتی را مورد مطالعه قرار دادند )2014 Sun,.)Nie & معارفی )2013( نشان داد که خوشة صنعتی تمرکز پیوند یافتة بنگاههای اقتصادی کوچک و متوسط با پیشینة تاریخی مشترك در یک فضای جغرافیایی است که با ارتقاء ظرفیتهای یادگیری برای استفادۀ بهینه
از منابع و دستیابی به مزایای گوناگون به همکاری و رقابت می پردازند )2013 al.,.)moarrefi, et فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 گینیاوالی و سریوااستاوا )2013( نشان دادند که استخراج و بهرهبرداری از دانش میتواند باعث نوآوری در شرکتها و رسیدن به مزیت رقابتی در آنها شود )2013 Srivastava,.)Gnyawali & به اعتقاد کانل و ووال )2013( با تشکیل خوشه شرکت میتواند هزینههای سرمایهگذاری خود را کاهش دهد و کسبوکارهای حرفهای دانش و تکنیکهایی را برای دسترسی به تأمینکنندگان مشترك تسهیل کند )2013 Voola,.)Connell & کاسان اوا و همکاران )2013( معتقدند از آن جایي که نوآوري در عرصههاي گوناگون موجب رونق فزایندۀ خوشهها ميشود بسیاري از خوشهها به سرمایهگذاري در زمینة نوآوري بهعنوان ابزاري براي ایجاد رقابت ملي توسعة اقتصادي و ایجاد ثروت توجه کردهاند )2013 al.,.)casanueva, et لی و همکاران )2013( نیز نشان دادند که ویژگیهای خوشه و روابط داخلی و خارجی خوشه در موفقیت آن نقش به سزایی دارد 2013( al.,.)li, et کاماساك و بولوتلر )2010( به بررسی اثر تسهیم دانش بر نوآوری پرداختند. آنها نشان دادند که مدیریت دانش اثر مثبت و معنیداری بر نوآوری دارد. آنها در پژوهش خود تأکید میکنند که فرآیند خلق دانش جدید جهت ایجاد محصوالت و فرآیندهای جدید مفید است. نتایج پژوهش آنها نشان داد که کسب دانش انتشار دانش تسهیم دانش و ذخیره و سازماندهی دانش اثر معنیداری بر نوآوری دارد )2010 Bulutlar,.)Kamasak & واعظی و همکاران )2010( در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که مدیریت دانش شرایط و زمینههای خالقیت و نوآوری را بهصورت مداوم در سازمانها فراهم میکند و با یادگیری سازمانی سرمایههای انسانی دانش را درون سازمان به مشارکت میگذارند و سرمایة فکری و شاخصهای آن نیز در ایجاد توسعه و بهرهبرداری ایدهها به تواناسازی و موفقیت سازمانها کمک میکند. ساختار فرهنگ و جو سازمانی پویا باز و حمایتی خالقیت و نوآوری در سازمان را تسهیل و تشویق میکند سبب ایجاد و پرورش ایدههای جدید در سازمان میشود و نوآوری را افزایش میدهد )2010 al.,.)vaezi, et جامیپور و شرکت )1394( به بررسی عوامل موثر بر پذیرش مدیریت دانش در سازمانهای ایرانی پرداختند. آنها سعی کردند شرایط و موقعیتهای موثر بر پذیرش سیستم مدیریت دانش در سازمانهای ایرانی را شناسایی کنند )جامیپور و شرکت 1394(. ریاحی )1393( به تبیین رویکرد خوشهای در توسعه صنایع کوچک و متوسط و چگونگی اجرای آن در ایران پرداخت. وی مزیتهای استفاده از این رویکرد را با ارائة نمونههای موفق در کشورهای دیگر تبیین نمود و همچنین بیان نمود که خوشههای صنعتی در 12 افزایش کمیت و کیفیت تولید کشور مو ثرند )ریاحی 1393(.
4- مدل مفهومی و فرضیههای پژوهش در پژوهش حاضر از مدل الی و همکاران )2014( استفاده شده است )شکل )1((. البته الزم به تذکر است که در پژوهش الی و همکاران )2014( مدل یادشده را فقط در میان شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه آزمایش کردند اما در پژوهش حاضر مدل مفهومی هم در میان شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه و هم در میان شرکتهایی که خوشه تشکیل ندادهاند آزمایش شده است. مدل مفهومی پژوهش در میان 55 شرکت فعال خوشة صنعتی قطعات الستیکی رزن و 16 شرکت فعال تولیدکنندۀ قطعات الستیکی استان همدان که تشکیل خوشه ندادهاند در سال 94 مورد آزمایش قرار گرفته است. بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 13 عملکرد نوآوری - عملکرد بازار - عملکرد محصول مدیریت دانش - خلق و اکتساب دانش - انتشار و ذخیره دانش H 1 H 4 H 3 H 2 خوشه صنعتی - منابع خوشههای صنعتی - روابط خوشههای صنعتی شکل )1(: چارچوب پژوهش منبع مدل )الی و همکاران 2014( با توجه به مدل ارائهشدۀ فرضیههای پژوهش بهصورت زیر تدوین شدند. فرضیة اول: خوشة صنعتی بر مدیریت دانش تأثیر معنادار و مثبتی دارد. فرضیة دوم: مدیریت دانش بر عملکرد نوآوری تأثیر معنادار و مثبتی دارد. فرضیة سوم: خوشة صنعتی بر عملکرد نوآوری تأثیر معنادار و مثبتی دارد. فرضیة چهارم: مدیریت دانش نقش میانجیگری میان خوشة صنعتی و عملکرد نوآوری ایفا میکند. فرضیة پنجم: تفاوت معنیداری در روابط تعریفشدۀ مدل میان شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه و شرکتهای فاقد خوشه وجود دارد. همانطور که گفته شد از نوآوریهای این پژوهش بررسی تفاوت روابط تعریفشده در میان دو گروه شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه و شرکتهایی است که خوشه تشکیل ندادهاند. بر همین اساس فرضیة پنجم شکل گرفت اما از آنجا که بررسی این فرضیه بر اساس آزمون تی دونمونهای و لوین آزمایش شده است بهصورت ترسیمی نمیتوان آن را در مدلهای مسیر نشان داد.
فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 5- روش و ابزار پژوهش پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی- پیمایشی از نوع همبستگی است. جامعة آماری پژوهش از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول مجموعة کارکنان شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشة صنعتی قطعات الستیکی رزن مورد بررسی قرار گرفتند. بر اساس جدول کرجسی و مورگان )1970( از مجموع 430 نفر کارکنان این شرکتها تعداد 205 نفر بهعنوان حجم نمونه انتخاب شدند )1970 Morgan,.)Krejcie & تعداد 220 پرسشنامه توزیع گردید و تعداد 211 پرسشنامه جمعآوری شد. در بخش دوم مجموعة کارکنان شرکتهای تولیدکننده قطعات الستیکی استان همدان که 287 نفر بودند مورد بررسی قرار گرفتند. بر اساس جدول مورگان حجم نمونة 165 نفر از این میان انتخاب شدند. تعداد 180 پرسشنامه توزیع گردید و تعداد 170 پرسشنامه دریافت شد. ویژگیهای جمعیتشناختی پاسخدهندگان بدین شرح است: تمام جامعة مورد بررسی در خوشة صنعتی قطعات الستیکی رزن مرد بودند. بیشتر از 35 درصد از افراد دارای تحصیالت کارشناسی ارشد و باالتر بودهاند و 44/5 درصد آنها در گروه سنی 20-30 سال قرار داشتند. 44/1 درصد از افراد دارای سابقه کار بین 6-10 سال بودند. از اینرو میتوان نتیجه گرفت که خوشة صنعتی قطعات الستیکی رزن از نیروی کار جوان و نسبتا تحصیلکرده برخوردار است. تمام جامعة مورد بررسی در شرکتهایی که تشکیل خوشه نداده بودند نیز مرد بودند. 65/3 درصد از افراد مطالعهشده دارای تحصیالت ششم ابتدایی و کمتر بودند. 42/4 درصد در گروه سنی 20-30 سال و 40/6 در گروه سنی 31-40 سال قرار داشتند. افراد با سابقة کار 21 سال به باال بیشترین )54/70 درصد( تعداد را در این جامعه داشتند. برای جمعآوری دادههای مورد نیاز از پرسشنامة استاندارد الی و همکاران )2014( استفاده شد. این پرسشنامه بر اساس طیف پنج سطحی لیکرت از گزینة بسیار زیاد تا بسیار کم و با مقیاس ترتیبی تنظیم شده است. جدول )1( ساختار پرسشنامه را بهطور کامل نشان میدهد. جدول )1(: معرفی ساختار پرسشنامه عنوان متغیر یا بعد شاخصها و زیر مو لفهها تعداد گویهها مقیاس شکل پاسخ منابع خوشههای صنعتی 4 ترتیبی طیف پنج سطحی لیکرت خوشة صنعتی روابط خوشههای صنعتی 5 خلق و کسب دانش 6 ترتیبی طیف پنج سطحی لیکرت مدیریت دانش انتشار و ذخیره دانش 6 4 عملکرد بازار ترتیبی طیف پنج سطحی لیکرت عملکرد نوآوری 5 عملکرد محصول 14
برای بررسی پایایی پرسش نامه از آلفای کرونباخ استفاده شده است. جدول )2( نشان می دهد که پرسش نامه از پایایی مناسبی برخوردار بوده است. جدول )2(: مقدار آلفای کرونباخ پیش آزمون برای هر یک از متغیرها پرسش نامه تعداد گویه ها ضریب آلفا 0/916 9 خوشة صنعتی 0/784 0/812 12 9 شرکت های تشکیل دهندۀ خوشه مدیریت دانش عملکرد نوآوری بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 15 0/799 30 مجموع پرسشها 0/811 9 خوشة صنعتی 0/788 12 مدیریت دانش شرکتهایی که تشکیل خوشه ندادهاند 0/743 9 عملکرد نوآوری 0/831 30 مجموع پرسشها همچنین مبنای تعیین روایی روایی محتوا )از نوع صوری( و روایی سازه بود. روایی سازه از طریق تحلیل عاملی تأییدی سنجیده شد. 6- تجریهوتحلیل یافتهها 1-6- تحلیل عاملی تأيیدي براي بررسی روايی سازهها برای بررسی روایی سازه یا میزان تبیینپذیری هر متغیر بهوسیلة پرسشها از مدل تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. با توجه به مقدار معناداری بهدست آمده )باالی 1/96( به جز پرسش 10 در شرکتهایی که خوشه تشکیل دادهاند و پرسش 10 و 29 در شرکتهایی که خوشه تشکیل ندادهاند میتوان نتیجه گرفت که همة بارهای عاملی )ضرایب استاندارد( سطح معناداری الزم را دارند)جدول )3((.
جدول )3(: نتایج تحلیل عاملی تأییدی شرکت های تشکیل دهندۀ خوشه شرکت هایی که تشکیل خوشه نداده اند متغیر ردیف ضریب استاندارد ضریب معنی داری گویة مربوطه ضریب استاندارد ضریب معنی داری 3/49 0/29 11/04 جذب آسان نیروهای با استعداد و با سطح تحصیالتی باال 0/68 1 4/69 0/38 16/18 جذب استعدادهای با تجربه و دارای مهارت های کلیدی 0/88 2 7/20 0/56 15 توانایی در حفظ استعدادهای فنی و تخصصی 0/84 3 9/49 6/61 9/03 0/69 0/52 0/67 خوشة صنعتی توانایی شرکت در فراهمسازی تعامالت فنی و نوآورانه از جریانات کارکنان توانایی شرکت در همکاریهای عمودی با شرکتهای باالدستی و پائیندستی ارتباط با زنجیرۀ تامین و اختصاص تکنیکهای نوآورانه به محصول 15/11 14/92 15/69 0/85 0/84 0/87 4 5 6 9/97 0/72 15/29 توانایی در افزایش تبادالت و اشتراکات اطالعاتی 0/85 7 9/31 0/68 14/60 افزایش راحت تبادالت بین فردی و روابط کارمندی درونی 0/83 8 3/09 0/26 14/64 توسعة آسان اتحاد راهبردی 0/83 9 - - - برقراری بازخورد از پروژه ها برای بهبود عملکرد پروژه های آینده - 10 6/99 0/53 8/88 ارزش گذاری به دانش خلق شدۀ جدید در همکاری های درونی 0/58 11 7/51 12/86 داشتن ساز و کار مناسب برای تشویق کارکنان برای ایجاد و یا بهبود مو ثر پیشرفت آن ها 0/56 0/77 12 7/25 0/55 7/38 توسعة ایده های ابداعی از روش های مختلف ابداعی 0/49 13 9/37 0/67 13/88 توانایی در سازماندهی اطالعاتی که نظام دانش را شکل می دهند 0/81 14 8/93 10/07 8/70 7/97 10/33 6/94 7/37 3/60 3/81 3/78 3/50 3/45 3/38 3/93-0/65 0/71 0/63 0/59 0/72 0/53 0/55 0/43 0/50 0/48 0/42 0/42 0/40 0/53-13/11 16/14 15/13 10/52 4/15 5/69 5/07 16/66 9/79 14/19 15/96 14/69 15/55 15/44 15/28 0/78 0/89 0/85 0/66 0/29 0/39 0/35 0/9 0/62 0/81 0/88 0/83 0/86 0/86 0/85 فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 عملکرد نوآوری مدیریت دانش ثبت و سازماندهی مجدد دانش کاری بهعنوان پایگاه دادۀ کارکنان توانایی کارکنان در نشر و انتقال دانش و تجربیات در سازمان توانایی در حفظ کامل تکنیکهای تخصصی و دانش کار توانایی کارکنان در کسب اطالعات مورد نیاز خود از پایگاه داده و یا دیگر کارکنان ارتباط کارکنان با دیگر کارکنان جهت حل مشکالت تکمیل ساز و کارهای مدیریت برای تکنیکهای تخصصی و دانش سازماندهی تکنیکهای تخصصی دانش و مفاهیم با نظامهای کامپیوتری تقاضای باالی مشتریان برای محصوالت و تکنیکها رضایت باالی مشتریان از محصوالت و تکنیکها بازار اشتراك شرکتها به طور مستمر افزایش مییابد. رشد سال به سال نرخ سود سرپرستان ارشد از روشها و تکنیکهای نوآورانه کامال راضیاند. به علت توسعة نوآوری در محصوالت تعداد دفعات طراحی و بازنگری کاهش مییابد. به علت توسعة نوآوری قیمت ساخت محصوالت مشابه کاهش مییابد. به علت توسعة نوآوری زمان ساخت محصوالت مشابه کاهش مییابد. 15 16 17 18 19 20 21 21 23 24 25 26 27 28 29 3/74 0/48 5/64 برنامه های نوآورانه معموال موفقیت آمیزند. 0/38 30 16
های مدل مناسب برازش از نشان نیز ساختاری معادالت مدل برازش از آمده دست به های شاخص همچنین اند. شده درج )4( جدول در ها شاخص این دارد. پژوهش مدلها برازندگی شاخصهای )4(: جدول نتیجه NFI CFI RMSEA P-value χ 2 /df Chi-Square )χ 2 ( df تشکیلدهندۀ شرکتهای خوشه تشکیل که شرکتهایی ندادهاند خوشه نسبتا برازش مدل باالی نسبتا برازش مدل باالی 0/97 0/96 0/95 0/95 0/085 0/084 2/511 2/187 1009/46 758/89 402 347 ساختاری معادالت نتايج طريق از پژوهش فرضیههاي آزمون 2-6- سپس گردید. استفاده Lisrel افزار نرم و ساختاری معادالت آزمون روش از ها یافته وتحلیل تجزیه منظور به در شد. استفاده )Baron & Kenny, )1986()1986 کنی و بارون روش از گری میانجی نقش تحلیل برای مرحله چهار در رگرسیونی های آزمون از استفاده با میانجی متغیر نقش تعیین برای کنی و بارون روش به مستقیم غیر اثرات همچنین کنند. می بررسی را میانجی و شونده بینی پیش بین پیش متغیر بین رابطة تأثیر در متغیرها تأثیرات مقایسة به ممکن روش دو به نیز پایان در است. شده گیری اندازه استرپ بوت روش گروه دو در پژوهش متغیرهای میزان مقایسة و ساختاری معادالت آزمون از استفاده با ها شرکت گروه دو در ساختاری معادالت خروجی نتایج شد. پرداخته لوین و ای نمونه دو تی های آزمون از استفاده با شرکت است. آمده )3( و )2( شکل دانش مدیریت نوآوری عملکرد صنعتی خوشۀ دانش مدیریت میانجی نقش با آنها نوآوری عملکرد بر صنعتی خوشۀ ایجاد در شرکتها مشارکت عدم یا مشارکت تأثیر میزان بررسی ) 19/11( )83/0( ) 68/4( )49/0( ) 69/2( )28/0( 17 خوشه( تشکیلدهندۀ )شرکتهای معناداری اعداد و استاندارد ضرایب نتایج )2(: شکل
مدیریت دانش ) 37/3( )32/0( خوشه صنعتی ) 72/1( )19/0( ) 0-/90( )0-/10( عملکرد نوآوری شکل )3(: نتایج ضرایب استاندارد و اعداد معناداری)شرکتهایی که تشکیل خوشه ندادهاند( شکلهای )2( و )3( نتایج مدل معادالت ساختاری در حالت تخمین استاندارد و همچنین در حالت اعداد معناداری را بهطور خالصه نشان میدهند. براساس شکلهای )2( و )3( به بررسی فرضیههای پژوهش پرداخته خواهد شد.ضرایب استاندارد بیانگر تأثیر متغیرها بر یکدیگر و ضرایب معناداری نیز نشاندهندۀ معناداری رابطه یا تأثیر است. نتایج مدل معادالت ساختاری در حالت ضرایب استاندارد و معناداری و نتایج فرضیهها بهطور خالصه در جدول )5( آمده است. فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 مسیر خوشة صنعتی > مدیریت دانش خوشة صنعتی > عملکرد نوآوری مدیریت دانش > عملکرد نوآوری خوشة صنعتی > مدیریت دانش خوشة صنعتی > عملکرد نوآوری مدیریت دانش > عملکرد نوآوری جدول )5(: نتایج تحلیل مدلها شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشة صنعتی ضریب استاندارد واریانس تبیین شده ضریب معنیداری 11/19 4/68 2/69 3/37 غیر معنادار غیر معنادار نتیجه فرضیه تایید تایید تایید تایید رد رد 0/69 0/83 0/24 0/49 0/08 0/28 شرکتهایی که تشکیل خوشه ندادهاند 0/10 0/32 غیر معنادار غیر معنادار غیر معنادار غیر معنادار 18
همانطور که مشاهده میشود سه فرضیة اول در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه تأیید شدند. یعنی تشکیل خوشه بر مدیریت دانش و عملکرد نوآوری و همچنین مدیریت دانش بر عملکرد نوآوری تأثیر مثبت و معنادار دارد در حالیکه در شرکتهای فاقد خوشة صنعتی افراد فقط معتقد بودند که خوشة صنعتی میتواند بر مدیریت دانش تأثیر بگذارد. 2 3-6- آزمون فرضیۀ چهارم از طريق روش بارون و کنی 1 و روش بوت استرپ برای بررسی فرضیة چهارم جهت تحلیل نقش میانجیگری مدیریت دانش از روش بارون و کنی استفاده و به روش بوت استرپ اثرات غیرمستقیم اندازهگیری شد. جدولهای )6( و )8( مراحل انجام شده به روش بارون و کنی با استفاده از آزمونهای رگرسیون و جدول )7( نتیجة آزمون بوت استرپ را نشان میدهند. جدول )6(: بررسی نقش متغیر میانجی به روش بارون و کنی و آزمونهای رگرسیونی )شرکتهایتشکیلدهندۀخوشه( مرحلة اول: بررسی تأثیر متغیر خوشه بر عملکرد نوآوری سطح معناداری آماره تی B مولفه 5/235 1/653 مقدار ثابت 7/593 0/581 خوشه مرحلة سوم: بررسی تأثیر متغیر مدیریت دانش بر عملکرد نوآوری با کنترل متغیر خوشه سطح معناداری آماره تی B مولفه 0/078 1/770 0/512 مقدار ثابت 12/248 0/872 مدیریت دانش مرحلة دوم: بررسی تأثیر متغیر خوشه بر مدیریت دانش سطح معناداری آماره تی B مولفه 7/116 1/309 مقدار ثابت 14/938 0/666 خوشه مرحلة چهارم: کنترل متغیر میانجی مدیریت دانش و بررسی تأثیر متغیر خوشه بر عملکرد نوآوری سطح معناداری آماره تی B مولفه 5/311 1/736 مقدار ثابت خوشه بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 7/244 0/567 با توجه به 4 مرحلة یادشده می توان فرضیة میانجی گری مدیریت دانش در رابطه بین خوشه و عملکرد نوآوری را پذیرفت. شایان ذکر است که با توجه به این نتیجه می توان تأثیر غیرمستقیم متغیر خوشه بر عملکرد نوآوری را بررسی نمود. این امر با آزمون بوت استرپ با 5000 زیر نمونه انجام گرفت. جدول 19 )7( نتایج این آزمون را نشان می دهد.
جدول )7(: نتایج آزمون بوت استرپ برای مسیر واسطهای )شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه( مولفه خطای استاندارد سطح معنی داری حد باال حد پایین B 1/042 2/616 0/407 مقدار ثابت 1/736 0/368 0/727 0/092 خوشة صنعتی 0/367 همان گونه که مشخص است مولفه مدل رگرسیونی اثر غیرمستقیم با ضریب غیر استاندارد 0/367 به صورت معنادار به دست آمده است. بنابراین تأثیر غیرمستقیم خوشة صنعتی بر عملکرد نوآوری 0/367 است. جدول )8(: بررسی نقش میانجی به روش بارون و کنی و آزمونهای رگرسیونی )شرکتهایی که تشکیل خوشه ندادهاند( فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 مرحلة اول: بررسی تأثیر متغیر خوشه بر عملکرد نوآوری مولفه مقدار ثابت خوشه B آماره تی سطح معناداری با توجه به چهار مرحلة یادشده نمی توان فرضیة چهارم را پذیرفت )جدول )8(( و رابطة غیرمستقیمی نیز بین متغیر خوشة صنعتی و عملکرد نوآوری وجود ندارد. 4-6- مقایسه تأثیرات متغیرها در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه و شرکتهایی که تشکیل خوشه ندادهاند در جدول )9( نتایج دو مدل درج شده اند. همان گونه که مشخص است در مدل اول )شرکت های تشکیل دهندۀ خوشه( تمامی مسیرها معنادار بوده اما در مدل دوم )شرکت هایی که تشکیل خوشه نداده اند( تنها تأثیر خوشة صنعتی بر مدیریت دانش معنادار بوده است. مرحلة دوم: بررسی تأثیر متغیر خوشه بر مدیریت دانش مولفه B 3/747 1/623 مقدار ثابت 1/796 آماره تی 12/566 سطح معناداری 0/134 1/505 0/321 مرحلة سوم: بررسی تأثیر متغیر مدیریت دانش بر عملکرد نوآوری با کنترل متغیر خوشه مولفه مقدار ثابت مدیریت دانش خوشه 0/044 2/682 0/118 B آماره تی سطح معناداری مرحلة چهارم: کنترل متغیر میانجی مدیریت دانش و بررسی تأثیر متغیر خوشه بر عملکرد نوآوری مولفه B 0/696 0/391 0/177 مقدار ثابت 1/645 آماره تی 3/579 سطح معناداری 0/211 1/681 0/032 خوشه 0/152 1/440 0/325 20
جدول )9(: مقایسۀ نتایج دو مدل مسیر مدل اول مدل دوم 0/32 خوشة صنعتی > مدیریت دانش معنادار 0/83 معنادار خوشة صنعتی > عملکرد نوآوری معنادار غیر معنادار غیر معنادار 0/49 مدیریت دانش > عملکرد نوآوری معنادار غیر معنادار غیر معنادار 0/28 5-7- مقایسۀ میزان متغیرها در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه و شرکتهایی که تشکیل خوشه ندادهاند برای بررسی فرضیة پنجم و مقایسة میزان متغیرهای پژوهش در دو گروه شرکت از آزمون های تی دو نمونه ای و لوین استفاده شد. آزمون تی دو نمونه ای آزمونی پارامتریک است که به بررسی تفاوت اختالف بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 21 میانگین دو سطح در مورد یک متغیر کم ی می پردازد. در پژوهش حاضر به منظور بررسی تفاوت پاسخ های شرکت های تشکیل دهندۀ خوشه و شرکت هایی که تشکیل خوشه نداده اند از این آزمون استفاده شد )جدول )10((. جدول )10(: بررسی هر یک از متغیرهای پژوهشی با آزمونهای تی دو نمونهای و لوین متغیرهای اصلی خوشة صنعتی مدیریت دانش عملکرد نوآوری واریانس برابر واریانس نابرابر واریانس برابر واریانس نابرابر واریانس برابر واریانس نابرابر سطح معناداری آزمون لوین سطح معناداری آزمون تی حد پایین -1/290 حد باال -0/958-0/968-0/477-0/481-1/030-1/031-1/280-0/728-0/724-1/341-1/339 0/007 مبنای تحلیل واریانس نابرابر/ سطر اول واریانس نابرابر/ سطر اول واریانس نابرابر/ سطر اول نتیجه وجود تفاوت/ شرکت های تشکیل دهندۀ خوشه وضعیت بهتری دارند. وجود تفاوت/ شرکت های تشکیل دهندۀ خوشه وضعیت بهتری دارند. وجود تفاوت/ شرکت های تشکیل دهندۀ خوشه وضعیت بهتری دارند.
همانگونه که از نتایج آزمونهای تی دو نمونهای مشخص است در هر سه متغیر سطح معنیداری در آزمون لوین کمتر از 0/05 بهدست آمده است بنابراین برای بررسی تفاوت پاسخها به سطر دوم مراجعه میشود. براساس جدول )10( در تمامی سطوح معنیداری عدد بهدستآمده تا سه رقم اعشار صفر است. بنابراین فرض صفر مبنی بر عدم وجود تفاوت بین دو نمونه رد میشود و میتوان نتیجه گرفت که خوشة صنعتی مدیریت دانش و عملکرد نوآوری در دو گروه تفاوت معناداری با هم دارند. برای مشخص نمودن این که کدام یک از گروهها وضعیت بهتری دارند به حد باال و حد پایین مراجعه شد. از آن جا که هر دو حد باال و پایین برای تک تک متغیرها منفی هستند نتیجه گرفته میشود که متغیری که در ردۀ دوم وارد تحلیل شده وضعیت باالتری را به خود اختصاص داده است. این متغیر مربوط به شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه بود و در نتیجه این شرکتها وضعیت بهتری نسبت به سایر شرکتها از لحاظ هر سه متغیر دارند. در حقیقت نتایج جدول )10( در سطوح خطای 0/05 و 0/01 و سطوح اطمینان 95 درصد و 99 درصد تفاوت معنیداری را نشان میدهند. بنابراین فرضیة پنجم تأیید میشود. 7- جمعبندی فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 هدف از انجام پژوهش حاضر مقایسة شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشة صنعتی قطعات الستیکی رزن و شرکتهای تولیدکنندۀ قطعات الستیکی استان همدان از لحاظ عملکرد نوآوری با میانجیگری مدیریت دانش بود. برای مقایسة تأثیرات متغیرها در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه و شرکتهایی که تشکیل خوشه نداده بودند از آزمون معادالت ساختاری استفاده شد. برای تحلیل نقش میانجیگری مدیریت دانش از روش بارون و کنی استفاده شد و به روش بوت استرپ نیز اثرات غیرمستقیم اندازهگیری گردید. نتایج نشان میدهد که متغیر خوشه در مرحلة اول بر عملکرد نوآوری و در مرحلة دوم بر مدیریت دانش تاثیر مثبت و معنادار داشته است. متغیر مدیریت دانش با کنترل متغیر خوشه بر عملکرد نوآوری موثر بوده ولی از تأثیر متغیر خوشة صنعتی بر عملکرد نوآوری با کنترل مدیریت دانش کاسته شده است. بنابراین میتوان فرضیة چهارم را در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه پذیرفت. در واقع طبق تحلیلهای انجامشده با مطرح بودن عامل میانجی مدیریت دانش از شدت رابطة مستقیم خوشة صنعتی بر عملکرد نوآوری کاسته شده و سهم شایان توجهی به تأثیر غیرمستقیم خوشة صنعتی بر عملکرد نوآوری اختصاص داده شده است. در واقع این نتیجه نشان میدهد که خوشة صنعتی هم بهطور مستقیم و هم غیرمستقیم از طریق مدیریت دانش 22 بر عملکرد نوآوری شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشة صنعتی قطعات الستیکی رزن تأثیر مثبت و معناداری
بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 23 میگذارد و همچنین مدیریت دانش بر عملکرد نوآوری تأثیر معنادار و مثبتی دارد. بنابراین مطابق یافتههای پژوهش حاضر مدیریت دانش بهعنوان یک متغیر زمینهای شرایط تحقق یافتن نوآوری را در خوشههای صنعتی فراهم میکند و از این طریق بر میزان عملکرد شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشهها و بهویژه خوشة یادشده تأثیر میگذارد. اما در مدل دوم )شرکتهایی که تشکیل خوشه ندادهاند( تنها تأثیر خوشة صنعتی بر مدیریت دانش معنادار بود. برای بررسی فرضیة چهارم در این گروه از شرکتها نیز از روش بارون و کنی استفاده شد. نتایج نشان داد که متغیر خوشه بر عملکرد نوآوری تأثیر معناداری ندارد اما بر مدیریت دانش تأثیرگذار است. متغیر مدیریت دانش با کنترل متغیر خوشة صنعتی بر عملکرد نوآوری بدون تأثیری بود و همچنین اثر متغیر خوشة صنعتی بر عملکرد نوآوری با کنترل مدیریت دانش معنادار نبود. با توجه به این نتایج نمیتوان فرضیة چهارم را پذیرفت. با این وصف اثر غیرمستقیمی نیز نمیتوان بیان نمود. مقایسة میزان متغیرهای پژوهش در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه و شرکتهایی فاقد خوشه نشان داد که تفاوت معنیداری وجود دارد. شرکتهایی که خوشه تشکیل دادهاند از لحاظ هر سه متغیر خوشه عملکرد نوآوری و مدیریت دانش دارای وضعیت بهتری بودند بنابراین شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه از طریق تشکیل خوشه مزیتهایی را بهدست میآورند که در صورت عدم تشکیل خوشه ممکن است به آنها دست پیدا نکنند. جامعة آماری مورد مطالعه صنایع کوچک و متوسط بود که کارآفریني نوآوري پویایي صنعت و ایجاد فرصتهاي شغلي از ویژگیهای آن بهشمار میرود. این صنایع با کمک به رشد روحیة کارآفریني و ایفاي نقش به رشد و توسعة اقتصادي کمک ميکنند. آنها نقش مهمي در فرآیند تغییر فناوري بر عهده دارند و منبع قابل توجهي از فعالیتهاي نوآوري هستند. همچنین صنایع کوچک نقش مهمي در فرآیند تحول صنعت به عهده دارند و در سالهاي اخیر سهم قابل مالحظهاي در ایجاد شغلهاي جدید داشتهاند. نتایج پژوهش حاضر نشان داد از طریق تشکیل خوشه میتوان در این زمینه به صنایع کوچک و متوسط کمک کرد تا توان رقابت برای آنها بهتر فراهم شود. در نتیجه یکي از بهترین راهکارهاي ارائهشده براي حل مشکالت بنگاههاي کوچک و توسعة صنایع کوچک و متوسط راهکار تجمیع آنها در قالب خوشه است. با تجمیع این شرکتها امکان استفاده از تجربهها و امکانات همدیگر ایجاد امکانات مشترك و انجام امور به صورت اشتراکي بهوجود ميآید. بنابراین ميتوان نتیجه گرفت که خوشههاي صنعتي در حوزههاي مختلف بر عملکرد شرکتها مخصوصا عملکرد نوآوری تأثیرگذار هستند و موجب بهرهمندی بنگاههاي کوچک و
فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395 متوسط از مزیتهاي بنگاههای بزرگ و توسعه این صنایع ميشوند. با توجه به آنچه گفته شد پیشنهاد میشود موانع موجود برای تشکیل خوشههای صنعتی در بین صنایع کوچک و متوسط از بین برود و شرایط تشکیل خوشه در بین این صنایع تسهیل شود. از جمله این عوامل میتوان به فقدان جو اعتماد متقابل و فرهنگ کار گروهی اشاره کرد. فرهنگ کار گروهی در کشور ما به شدت ضعیف است و این مسأله توسعة خوشههای صنعتی را با مشکل مواجه میکند. به این مشکل باید عدم توانمندی بنگاههای کوچک و متوسط رسمیت نداشتن بنگاههای کوچک و متوسط در نظام اداری و اجرایی کشور سابقة پررنگ برنامهریزی متمرکز در کشور ضعف انگیزهها در بخش خصوصی فقدان تجربة قبلی عدم همکاری نظام بانکی کشور عدم هماهنگی بینسازمانی ضعف نیروی انسانی و ضعف توان کارشناسی دستگاههای اجرایی از نظر ارائة رهیافتها و خدمات مشاورهای برای ایجاد خوشهها را افزود. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که خوشة صنعتی بر عملکرد نوآوری )در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه( تأثیر معنادار و مثبتی دارد. همچنین این نتایج با یافتههای پژوهش الی و همکاران )2014( مطابقت داشت. نتایج بررسی خوشة صنعتی بر عملکرد نوآوری نشان داد که خوشة صنعتی بر عملکرد نوآوری در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه تأثیر معنادار و مثبتی دارد. این نتیجه مشابه با نتایج پژوهش کاسان اوا و همکاران )2013( همسو میباشد. مطالعة بررسی تأثیر مدیریت دانش بر عملکرد نوآوری )در شرکتهای تشکیلدهندۀ خوشه( در پژوهش حاضر نشان داد که مدیریت دانش بر عملکرد نوآوری تأثیر معنادار و مثبتی دارد. این یافته با نتایج پژوهش گینیاوالی و سریواستاوا )2013( که نشان میدهد استخراج و بهرهبرداری از دانش میتواند باعث نوآوری در شرکتها شود مطابقت دارد. از دیگر یافتههای پژوهش حاضر آن است که خوشة صنعتی بر مدیریت دانش )در هر دو گروه از شرکتها( تأثیر معنادار و مثبتی دارد. در پژوهشی که کانل و ووال )2013( بهمنظور یکپارچگی دانش و رقابت در خوشههای صنعتی انجام دادند نتایجی مشابه با پژوهش حاضر حاصل گردید. نتایج پژوهش آنها نشان میدهد که با تشکیل یک خوشه شرکت میتواند هزینههای سرمایهگذاری خود را کاهش دهد و کسبوکارهای حرفهای دانش و تکنیکهایی را برای دسترسی به تأمینکنندگان مشترك تسهیل کند. با توجه به نتایج این مقاله میتوان نتیجه گرفت که مهمترین فرآیند در خوشهها فرآیند دانش است. 24 بههمین ترتیب مهمترین تحول در خوشهها نیز تحول در دانش یعنی نوآوری و تولید دانش جدید است. با
بررسی میزان تأثیر مشارکت یا عدم مشارکت شرکتها در ایجاد خوشۀ صنعتی بر عملکرد نوآوری آنها با نقش میانجی مدیریت دانش 25 توجه به نتایج پژوهش حاضر خوشهها برای حفظ مزیتهای رقابتی خود نیازمند بههنگام نگهداشتن دانش خود هستند. نیل به این هدف تنها با ایجاد یک نظام مدیریت دانش پویا امکانپذیر است. مدیریت دانش با بسیاری از موضوعات خوشه مرتبط و بر آنها اثرگذار است. همچنین پژوهش حاضر نشان میدهد که عملکرد نوآوری در یک خوشه ارتباط نزدیکی با مدیریت دانش دارند. هر سه موضوع یادشده میتوانند در یک پژوهش و به موازات هم مورد بحث و پیگیری قرار گیرند. پژوهش حاضر به این نکته توجه دارد که خوشهها ابزاری مو ثر برای مدیریت دانش بهشمار میروند. مدیریت دانش قادر است قابلیتهاي خوشه را در کاهش دوبارهکاري واکنش سریع به تغییر خلق ایدههاي جدید و نوآوري بهبود بخشد. از اینرو با مشارکت بخشهای مختلف خوشة صنعتی قطعات الستیکی رزن و سایر خوشهها در فرآیندهای نوآوری و مدیریت دانش میتوان گامهای موثری در انتقال صحیح و بهموقع دانش به کارکنان و مدیران از لحاظ توسعة خوشه برداشت. هرچه وسعت دانشي که توسط هر یک اعضای تشکیلدهندۀ خوشه خلق ميشود بیشتر باشد امکان نوآوری و ارتقاء عملکرد خوشه نیز افزایش ميیابد. خوشههای پایبند به مدیریت دانش میتوانند با ایجاد انگیزه عالقه به نوآوری را در کارکنان فراهم کنند. همچنین مدیریت دانش به خوشهها کمک ميکند تا از طریق یادگیري و بازآفریني دانش با تغییرات برخورد کنند. در مجموع مدیریت دانش نقش حیاتي در حمایت از نوآوري و یادگیري خوشهها بازي ميکند. -8 منابع References Baptista, R., 2000. Do innovations diffuse faster within geographical clusters? International Journal of Industrial Organization, 18(3), pp. 515-535. Baron, R.M., & Kenny, D.A., 1986. Themoderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, Volume 51, pp.1173 1182. Brockman, B.K. & Morgan, R.M., 2003, The Role of Existing Knowledge in New Product Innovativeness and Performance, Decision Sciences, 34(2), pp. 385-419. Cambridge Dictionary., 2012. "Knowledge" in Cambridge Advanced.Learner's Dictionary & Thesaurus. Available at: http://dictionary. cambridge. org/ dictionary/ British/knowledge=knowledge. Carolina, L. & Ángel, L., 2011. Strategic knowledge management, innovation and performance, International Journal of Information Management, Volume 31, pp. 502 509. Casanueva, C., Castro, I. & Galán, J.L., 2013. Informational networks and innovation in mature industrial clusters, Journal of Business Research, Volume 66, pp. 603 613.
Cavusgil, ST., Calantone, RJ. & Zhao, Y., 2003. Tacit knowledge transfer and firm innovation capability, Journal of Business & Industrial Marketing, Volume 18, pp. 6-21. Chang, T. C., & Chuang, S. H., 2011. Performance implications of knowledge management processes: Examining the roles of infrastructure capability and business strategy. Expert Systems with Applications, 36(2), pp.4087-4100. Connell, J.&Voola, R., 2013. Knowledge integration and competitiveness: A longitudinal study of an industry cluster, Journal of Knowledge Management, 17(2), pp. 208 225. Felin, T. & Zenger, TR., 2013. Closed or open innovation? Problem solving and the governance choice, Research Policy. Gilbert, M., & Cordey-Hayes, M., 1996. Understanding the process of knowledge transfer to achieve successful technological innovation. Technovation, Volume 16, pp. 301 312. Gloet, M., & Terziovski, M., 2004. Exploring the relationship between knowledge managementpractices and innovation performance. Journal of Manufacturing TechnologyManagement, Volume 15, pp. 402 409. Gnyawali, DR. & Srivastava, MK., 2013. Complementary effects of clusters and networks on firm innovation: A conceptual model, Journal of Engineering and Technology Management, Volume 30, pp.1 20. Grant, R. M., 1996. Toward a knowledge-based theory of the firm. Strategic Management Journal, (Winter Special Issue), Volume 17, pp. 109-122. Gupta, J.N.D. & Sharma, SK., 2004. creating knowledge Base or ganizations, Idea group publishing, pp.1-15. Henard, S. & Kapoone, P., 2000. Analyzing innovation adoption using a knowledge based approach. Journal of Engineering and Technology Management, Volume 18, pp. 107-118. Hsieh, P.J., Lin, B. & Lin, C., 2012. The construction and application of knowledge navigator model (KN- MTM): an evaluation of knowledge management maturity Original Research Article, Expert Systems with Applications, 36 (2), pp. 4087 4100. Hoen, A.R., 2002. Identifying linkages with a cluster-based methodology, Economic Systems Research, 14(2), pp.131-146. Jiménez-Jiménez, D. & Sanz-Valle, R., 2011. Innovation, organizational learning,and performance, Journal of Business Research, Volume 64, pp. 417 408. Kamasak, R. & Bulutlar, F., 2010. The influence of knowledge sharing on innovation, European Business Review, 22 (3), pp. 306-317. Kheyrandish, M. & Afsharnejhad, A., 2011. Organizational and personal knowledge management strategies, Tadbir, 145(15), pp. 20-29. Krejcie, R.V., Morgan, D.W., 1970. Determiniing sample size for research activities, Educational and Psychological Measurement, Volume 30, pp. 607-610. Lai, HC. & Shyu, Z., 2005. A comparison of innovation capacity at science parks across the Taiwan Strait: the case of Zhangjiang High-Tech Park and Hsinchu Science-based Industrial Park, Technovation, Volume 26 فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت نوآوری / سال پنجم شماره اول بهار 1395